Đôi khi, khi viết về một vấn đề gì đó quan trọng, tôi lại cảm thấy lo lắng vì sợ rằng mình không công bằng với nó. Lo lắng vì một số lần tôi đã quá phấn khích, mà bỏ qua sự nghiêm túc cần có. Lo lắng vì tôi chưa đủ giỏi để có thể ghép những mảnh ghép lại với nhau một cách tốt nhất. Hôm nay lại là một trong những chủ đề như thế.
Regenerative Finance (ReFi) - Tài chính tái tạo, là một trong những khái niệm cơ bản rất dễ bị bỏ qua vì nó có phần trừu tượng, cho đến khi bạn thực sự hiểu về nó, bạn sẽ phải thốt nên rằng “Why not?” hay “Chẳng phải tốt hơn rất nhiều nếu như làm theo cách này sao?”
Nếu như bạn không làm gì vào ngày Trái Đất - đây không phải lời đánh giá - thì hãy dành thời gian đọc bài viết này và suy nghĩ về những cách mà bạn có thể đóng góp.
Đây là bài viết chuyên sâu về Celo - nếu như bạn đang xây dựng một dự án về ReFi, hy vọng bạn hãy tìm hiểu về hệ sinh thái này. Bài viết này sẽ đưa ra những vấn đề quan trọng của ReFi và sẽ làm bạn cảm thấy hứng thú để xây dựng, đầu tư, hay hỗ trợ những dự án ReFi từ khi chớm nở. Hoặc chỉ đơn giản là dành vài phút và tự hỏi “Why not?”.
Disclaimer: Đây không phải lời khuyên đầu tư. Giá cả chưa bao giờ tăng chỉ dựa vào research của tôi, nó không phải điều quan trọng mà tôi muốn hướng đến. Mặc dù, tôi đã đầu tư vào rất nhiều dự án tôi đề cập ở đây. DYOR!
Celo là một dự án đem lại cho tôi rất nhiều sự hứng thú đến từ: sự khát khao, sự gắn kết và sự lạc quan. Rõ ràng, tỉ lệ tái xây dựng hệ thống tài chính và những builders đang ngày một tăng dần trên hệ sinh thái Celo, với những tín hiệu đó, chúng ta có thể mơ mộng một chút.
Cùng tìm hiểu nhé.
Building a Regenerative Economy
Tài chính tái tạo là một cơ hội hàng nghìn tỉ đô với chúng ta nếu làm tốt, và Celo chính là ngôi nhà của nó - Regenerarive Finance (ReFi).
Vậy, ReFi là gì? Trước khi đi vào chi tiết, sẽ dễ dàng hơn nếu chúng ta bắt đầu với một thứ gần gũi hơn. Co-founder Celo đã nói trong phần Keynote Address tại Celo Connect rằng “Công nghệ là một câu chuyện với những đôi cánh”.
Vì vậy, hãy bắt đầu với một câu chuyện.
Hồi nhỏ, The Lorax của Dr. Seuss là câu chuyện mà tôi thích nhất.
“Tôi là Lorax, tôi nói cho cây cối. Những cái cây không thể cất lên tiếng nói riêng”
Tôi chỉ đơn giản là thích câu chuyện này, nhưng Dr. Seuss qua đó đã đề cập đến bi kịch của nhân loại, vấn đề của nền kinh tế tiêu thụ quá mức dẫn đến cạn kiệt tài nguyên chung.
Trong thoáng chốc, tôi đã nhớ ra, Once-ler* đi vào thị trấn chặt cây dùng để tạo ra Thneeds* sau đó bán cho người khác. Lorax* đã cố gắng ngăn cản anh ta, bởi vì Once-ler đang phá hủy Truffula Trees*, khiến cho Brown Bar-ba-loots, Swomee-Swans, và Humming Fish* phải rời khỏi môi trường sống của họ. Mặc dù tự cảm thấy không đúng, nhưng “kinh doanh là kinh doanh, nó cần phát triển”
Khi Once-ler đã khai thác hết tài nguyên, không thể tạo ra Thneeds. Lorax bay đến và để lại một hòn đá với từ ngữ khó hiểu “UNLESS”.
The Lorax, Dr. Seuss
Sau đó nhiều năm, một cậu bé đến thăm Once-ler, dòng tin trước đó đã được sáng tỏ: Trừ khi bạn chăm sóc môi trường nhiều hơn, nếu không mọi thứ sẽ không được cải thiện. Không thể nào.
Chăm sóc là quan trọng, nhưng không phải đứng trên gốc cây mà nói xuông. Nó quan trọng khi được tái xây dựng hệ thống tạo ra nhiều giá trị cho Truffula Trees, Brown Bar-ba-loots, Swomee-Swans, và Humming Fish, ngay cả đối với những người tham lam như Once-ler cũng sẽ phải bảo tồn thay vì tàn phá những tài nguyên chung.
Đó là hệ thống mà Celo hướng đến.
** Là những nhân vật trong câu chuyện*
Tôi đã nhắc đến The Lorax trong cuộc nói chuyện với Jonathan Ledgard. Tôi không chắc có thể mô tả anh ta một cách ngắn gọn. Vì vậy, tôi sẽ sử dụng một bài viết của The New Yorker, nó đã đề cập đến công việc của anh ấy: Jonathan Ledgard Believes Imagination Could Save the World. Anh ấy giống như Lorax thời hiện đại, nhưng thay vì đại diện cho tiếng nói của cây cối, anh ấy muốn bảo tồn những loài động vật. Điều đó tạo nên sự khác biệt.
Đây là ý tưởng: Ledgard sống tại Nairobi, Kenya muốn tạo ra Interspecies Money - Tiền tệ cho những chủng loài khác nhau. Đặc biệt, trong tài liệu Brookings Institute, anh ấy đã đề xuất thiết lập Bank for Other Species - Ngân hàng cho loài vật, nơi có thể phát hành một loại tiền kĩ thuật số của ngân hàng trung ương có khả năng giải ngân chính xác tới hàng tỷ đô la hàng năm cho các sinh vật sống không phải con người (hoặc cặp song sinh kỹ thuật số của chúng). Được gọi là L-Marks, viết tắt của Life Marks.
Có thể, đây là một ý tưởng kỳ lạ. Hãy tưởng tượng có một con hươu cao cổ với tiền trên tay và đưa cho nhân viên bán hàng. Haha.
Nhưng hãy dành thời gian để nghĩ về nó một chút, theo phương diện của The Lorax.
Khi Lorax đặt ra câu hỏi về nhu cầu đối với Thneeds, Once-ler đã phản bác rằng có người sẵn sàng trả tiền để sở hữu Thneeds một cách dễ dàng.
Nhưng Thneeds có giá trị thị trường, còn sự bảo tồn thực vật, hay những loài như Brown Bar-ba-loots, Swomee-Swans, và Humming-Fish thì không. Once-ler có thể bán Thneed với giá $3.98, The Lorax đã thay mặt cả khu rừng chỉ trích anh ta, nhưng Once-ler chẳng quan tâm.
Nhưng nếu Brown Bar-ba-loots, Swomee-Swans, và Humming-Fish có thể tham gia vào L-Marks thì sao? Nếu chúng có một tài khoản trong hệ thống Bank for Other Species thì sao?
Họ có thể đóng góp tiền lại và gửi cho Lorax, để anh ta có thể trả tiền cho Once-ler để Once-ler ngừng việc chặt phá Truffula Trees để làm Thneeds, có thể được thưởng thêm nếu anh ta có nhiều đóng góp tích hơn. Thay vì làm Thneeds, Once-ler có thể trồng thêm Truffula Trees, bảo tồn những loài động vật và được trả tiền từ L-Marks, nghe ổn chứ?
Khoản tiền của L-Marks có thể đến từ những nơi phát triển hơn, như Who-ville and Sala-ma-Sond, những nhà hảo tâm, và bởi những công ty, tổ chức cần phải bù đắp lại việc họ đã phá hủy cây rừng cùng với tất cả những điều tiêu cực mà họ đã làm với môi trường để phục vụ cho việc kinh doanh.
Thương mại hóa là một từ xấu xí, đặc biệt đối với một số hệ thống không tạo ra nhiều giá trị. Ledgard muốn thay đổi việc này, giảm thiểu đi những giá trị nghèo nàn. Bằng một cách rất đơn giản - nhưng lại có nhiều màu sắc - nó được gọi là Regenerative Finance (ReFi).
ReFi là một ý tưởng tuyệt vời - một hệ thống tài chính được tái định hình bằng cách sử dụng những công cụ sẵn có và được cải thiện để đem lại lợi ích tốt hơn cho tất cả, ở cả hiện tại và tương lai. Nó sẽ thu phí đối với những người tạo ra những ảnh hưởng tiêu cực (như Once-ler) và thưởng cho những người tạo ra giá trị tích cực (như Lorax).
ReFi có phần hơi hoang dại trong đó, nhưng nó không chống lại sự phát triển hay sự tiến bộ. Nó không chống lại bất kì điều gì, nó chỉ là một mô hình tài chính mới bao gồm những cá nhân với những tài năng đặc biệt, những cộng đồng dưới một trung tâm kinh tế, hay hệ thống sức khỏe và sinh học đa quốc gia. Những người tham gia với mong muốn thúc đẩy sự phát triển của những công nghệ mới khiến cho trái đất tốt đẹp hơn thông qua những cơ chế và hệ thống tài chính mới.
Theo như bài viết trước đây, ReFi mang tới một công nghệ tích cực cho hành tinh và tạo ra các Pheromone (một chất hóa học) mạnh hơn để thu hút những bầy đàn trong tự nhiên.
Sau khi làm việc không ngừng nghỉ trong nhiều năm, tôi nghĩ chúng ta sẽ bắt đầu bước vào mùa hè ReFi ( và cả những mùa khác trong năm; xuân, thu, đông,… có thể sẽ cần thời gian). Những người muốn trở thành một phần của những điều tích cực, những thứ là đòn bẩy cho những công cụ trong web3 để tạo nên sự ảnh hưởng đối với cách nhân loại vận hành. Tôi nghĩ họ có thể tìm thấy nó ở cộng đồng Celo.
Celo là một blockchain EVM L1 có carbon-negative (loại bỏ khí thải nhiều hơn cả lượng khí thải được thải ra). Nó được thiết kế để có thể sử dụng và truy cập bởi tất cả những người sử dụng smartphone trên toàn thế giới.
Nó là một blockchain đặc biệt so với tất cả những blockchain khác, bao gồm cả việc nó sở hữu riêng cho mình những stablecoins với mệnh giá khác nhau - cUSD, cEUR, cREAL và sẽ có nhiều hơn trong tương lai. Tài sản bảo trợ cho những stablecoins đó 40% đến từ những tài sản tự nhiên - như NFT rừng hay L-Marks của Ledgard và sẽ được dự trữ trong Celo Reserve trong 4 năm tới. Nó như là một tín hiệu lớn cho thị trường: bạn xây dựng những thứ tốt cho hành tinh, và chúng tôi sẽ mua token.
Ý tưởng này đến từ Charles Eisenstein: nếu bạn bảo trợ tiền bởi những thứ bạn muốn thấy nhiều hơn trên Trái Đất, bạn sẽ có được chúng nhiều hơn nữa.
Celo được xây dựng dựa trên niềm tin rằng tiền thuật toán sẽ mở ra các mô hình kinh tế mới, nó sẽ thay đổi tính năng của tiền tệ hiện nay (điều này hoàn toàn có thể bởi tiền chỉ là công nghệ) và đưa thế giới đến sự tươi đẹp hơn. Đó là một sự đánh cược vào sứ mệnh của nhà phát triển sẽ quan tâm hơn đến cộng đồng giống như họ đã làm với những sản phẩm công nghệ. Khi mọi thứ dễ tiếp cận hơn, thanh khoản thì luôn luôn thiếu sự trung thành, và chỉ những blockchain tiếp tục cải thiện công nghệ, có một mục tiêu cụ thể, đem lại lợi ích cho cộng đồng mới có được chìa khóa để dành được lợi thế cạnh tranh trong một thế giới multi-chain.
Nhiệm vụ của Celo là thu hút được những công ty hàng đầu như Kickstarter và Deutsche Telekom. Nhắm đến một lượng người dùng khổng lồ, họ sẽ tiếp cận đến cUSD và cEUR để giao dịch. Họ sẽ tạo ra nhiều hơn nhu cầu cho các dự án để tạo ra điều tích cực cho hành tinh mà không làm thay đổi mục tiêu chúng. Đó chính là sự tuyệt vời của hệ thống tài chính tái tạo.
Chúng tôi muốn Celo và hệ sinh thái này có được thành công. ReFi là một trong những mô hình có thể ứng dụng vào cuộc sống thực nhưng sẽ không thể thành công, hay sẽ kém khả thi hơn nhiều nếu thiếu đi crypto. Bằng công nghệ, mô hình kinh tế, và cộng đồng mà Celo đã xây dựng chính là cơ hội tốt nhất để thúc đẩy ReFi phát triển để đấu tranh với những điều tiêu cực đang tràn lan ngoài kia.
Trong bài viết này, chúng ta sẽ đề cập đến những điều sau:
The Celo Philosophy and Architecture
The Celo Secret
Sacred Economics and the Role of Money
ReFi Summer and Community as a Moat
Building a More Beautiful and Prosperous World
Nhưng trước hết tôi phải nói điều này: Nếu bạn đang xây dựng một dự án về ReFi, không nhất thiết bạn phải quan tâm đến Celo, bạn chỉ nên làm vậy. Nếu như bạn đang khinh doanh bằng công nghệ và muốn làm việc để giải quyết những vấn đề lớn, phức tạp với những người thông minh, đầy đam mê, đừng quên bắt đầu với hệ sinh thái Celo. Đó là một nhóm đầy năng lượng tích cực, và tôi nghĩ họ hoàn toàn có khả năng tạo ra sự ảnh hưởng lớn.
Hãy cùng tìm hiểu họ sẽ phát triển nó như thế nào, và tại sao nhé!
The Celo Philosophy and Architecture - Triết lý và kiến trúc của Celo
Triết lý của Celo đã thấm nhuần vào những gì họ đang làm, từ kiến trúc kỹ thuật đến những thành phần trong tài sản dự trữ và cả cách xây dựng cộng đồng.
Rene Reinsberg, Marek Olszewski, và Sep đã thành lập Celo vào 2017. Bộ ba này có một học vấn tuyệt vời để xây dựng Celo, và họ cũng đã có không ít những thành công trong công việc trước khi đến với một sứ mệnh cao cả hơn.
Sep Kamvar đã học chuyên ngành hóa học tại Princeton và dành được bằng tiến sĩ Toán học tính toán từ Stanford. Khi còn học tại Stanford, anh ấy là người đồng sáng tạo EigenTrust, một hệ thống P2P danh tiếng, và tự thành lập một công ty về tìm kiếm, Kaltix. Google đã mua lại nó vào năm 2003, trước khi IPO. Sau đó Sep làm việc cho Google từ 2003-2007, trước khi đến MIT, nơi anh ấy là Giáo sư Khoa học và Nghệ thuật Truyền thông về Phát triển Sự nghiệp của LG và làm việc cho tổ chức Social Computing tại MIT Media Lab.
Rene Reinsberg lớn lên tại Đức và học tại WHU – Otto Beisheim School of Management, một trong những trường hàng đầu về kinh doanh, nơi anh ấy đã viết ra quan điểm của mình về giá cả của quyền chọn. Anh ấy đã từng thử việc tại McKinsey, làm việc tại Global Capital Markets của Morgan Stanley, và tham gia cố vấn tài chính và những dự án xây dựng cộng đồng cho World Bank trước khi cũng đến MIT để lấy MBA. Trong khi ở đó, anh ấy đã đăng kí làm việc tại nhiều nơi khác nhau như Harvard Law (Cyberlaw), MIT Computer Science Artificial Intelligence Lab (Linked Data Ventures and AI), và MIT Media Lab (Social Design, nơi anh ấy gặp Sep).
Marek Olszewski lớn lên tại Singapore với bố mẹ là người Ba Lan (ông nội của anh ấy là một trong những người đã đặt nền móng cho Singapore vào thập niên 60/70). Sau đó, anh theo học kĩ sư máy tính tại University of Toronto cho cả đại học và thạc sĩ. Sau đó, anh cũng đến MIT để hoàn thành cấp bậc tiến sĩ. Trong quá trình học tập, Marek đã thử việc tại Microsoft, Google, Sun Microsystems, và cả Facebook.
Rene, Marek, and Sep gặp nhau tại MIT, trong khi đó, Rene và Marek đã đồng sáng lập ra Locu vào năm 2011 để giúp các thương gia địa phương có thể kết nối trực tuyến. Sep đã tham gia với vai trò cố vấn và là thành viên của hội đồng quản trị. Vào 2013, GoDaddy đã mua lại công ty với mức giá là $70M. Sau đó, cả 3 làm việc tại những vị trí khác nhau của GoDaddy và Get Found (Thương hiệu mới của Locu) trong 3 năm tiếp theo, trước khi bắt đầu cho những mục tiêu lớn hơn vào cuối 2016.
Đầu năm 2017, họ đã quay trở lại làm việc với nhau và bắt đầu nghiên cứu chuyên sâu về Crypto. Marek đã học về hệ thống phân tán, Sep viết một bài luận về danh tiếng phi tập trung, The* *EigenTrust Algorithm for Reputation Management in P2P Systems (Anh ấy viết cùng với CEO của Oscar là Mario Schlosser), và Rene đã làm việc tại bộ phận tài chính của World Bank. Họ có một nền tảng vững chắc để có thể xây dựng nên những điều thú vị.
Vì vậy vào 2017, họ đã bắt tay vào thành lập cLab để xây dựng CELO, và vào tháng 6/2018 họ đã công bố với toàn thế giới với một bài viết có tiêu đề Hello from Celo.
Celo
Thông điệp ban đầu của nó là “xóa bỏ rào cản trong việc chấp nhận rộng rãi tiền điện tử làm phương tiện thanh toán”. Bài viết đó đã trích dẫn lại thông tin từ báo cáo của World Bank Group nhấn mạnh rằng 1.7 tỷ người trên thế giới chưa từng có tài khoản ngân hàng, nhưng 2/3 trong số họ lại đang sử dụng điện thoại di động và có xu hương tăng trưởng nhanh chóng.
Trong Whitepaper của Celo, đội ngũ này đã đặt ra những thử thách, đi cùng với đó là cơ hội rằng: tiền điện tử có nhiều lợi thế hơn so với tiền pháp định trong phương diện thanh toán, nhưng hiện tại chúng vẫn khá khó để sử dụng với hầu hết mọi người và sự biến động mạnh về giá trị đi kèm. Vì vậy, họ đã thiết kế lên Celo nhằm giải quyết những vấn đề đó, với những tính năng độc đáo như:
Mobile-first: cho phép người dùng có thể gửi tiền dễ dàng tương tự như gửi tin nhắn, ngay cả với nhưng điện thoại Android giá rẻ, với việc mã hóa dựa trên số điện thoại thay vì seed phrase.
Native Stable Currencies: nhiều token sẽ được làm tài sản bảo trợ cho stablecoin của Celo, như cUSD và cEUR được bảo trợ bởi CeloReserve, nó giải quyết được vấn đề có thế giao dịch hằng ngày mà không cần lo về vấn đề biến động giá cả, và đơn giản hóa việc thanh toán gas-fee cho blockchain.
Họ cũng “úp mở’ về việc họ muốn sử dụng những tài sản tự nhiên làm tài sản bảo trợ trong Reserve, ví dụ như có thể bảo trợ stablecoins bằng carbon offsets, NFT đại diện cho những khu rừng được bảo tồn, hay những khu lưu trữ carbon. Đó là chi tiết quan trọng để mở rộng tầm nhìn đối với dự án.
Về mặt triết lý, chúng ta có thể thấy đội ngũ Celo đã đề cập đến hai giá trị dường như là đối lập nhau: Mục tiêu cá nhân và Sự liên kết.
Giống như những loại cây cối trong rừng được liên kết và giao tiếp với nhau bằng mạng lưới rễ cây chằng chịt dưới lòng đất, khiến chúng vừa là những cá thể riêng biệt vừa là một phần của hệ sinh thái. Đội ngũ Celo đã xây dựng một mô hình kinh tế mới, nơi hỗ trợ mọi người cả về cá nhân riêng biệt và kết nối họ với nhau.
Mycelium Network, EcoWatch
Những giá trị đó được đề cập rõ ràng ở About page, nơi Celo đã định hình những người đóng góp của họ không phải chỉ bằng danh nghĩa, mà phải dựa vào những gì họ làm được, như “Thiết kế cho sự công bằng” và “Kết hợp sự huyền bí và nét hiện đại”. Đó chính xác là những gì Celo đang muốn xây dựng, điều giúp nâng cao 3 giá trị cốt lõi chưa được nhìn nhận đúng đắn ở hệ thống hiện tại:
Tài năng đặc biệt của những cá nhân riêng biệt
Sức mạnh của cộng đồng
Sức khỏe và sự đa dạng sinh học trong hệ sinh thái toàn cầu
Từ những giá trị đó, đã làm bật lên sứ mệnh mà Celo sẽ mang lại cho cộng đồng: xây dựng hệ thống tài chính tạo nên cơ sở cho sự phát triển thịnh vượng cho tất cả mọi người.
Celo Mission
Dù mỗi người đều có một mục tiêu riêng, nhưng chúng ta lại hỗ trợ lẫn nhau, và chúng ta sẽ trở nên tốt hơn nếu mọi người trao cho nhau những cơ hội tốt hơn để phát triển.
Sứ mệnh này cũng được thể hiện ngay cả trong công nghệ và thiết kế của mạng lưới. Chúng ta đã nói quá nhiều về Khả năng mở rộng của blockchains: chúng thường phải đánh đổi một trong ba vấn đề đó là khả năng mở rộng, sự phi tập trung, và sự bảo mật. Nhưng đánh đổi mà thiếu sự tính toán sẽ là hành động thiếu trách nhiệm. Bạn biết lý do tại sao không?
Vitalik Buterin, Why Sharding is Great + the y tho meme
Bạn sẽ sẵn sàng đánh đổi khả năng mở rộng cho sự bảo mật của mạng lưới không? Chẳng có câu trả lời chính xác cho việc này, nó phụ thuộc vào những gì bạn muốn thiết kế cho mạng lưới.
Celo đã ưu tiên bắt đầu với giá trị và sứ mệnh của nó, và kiến trúc được thiết kế sao cho phù hợp với những điều đó. Bạn có thể tìm hiểu tại bản docs.
Mục tiêu của Celo là mang đến cho tất cả mọi người một hệ thống giúp bất kì ai có thể gửi và nhận ngay cả với những giao dịch rất nhỏ (<$1) chỉ với một chiếc smartphone cơ bản, trong khi vẫn giữ lại được tính phi tập trung, điều đó có nghĩa nó phải có một mạng lưới đủ nhẹ, gas fee rẻ, và thời gian xác nhận giao dịch nhanh chóng. Họ muốn nó phải trung tính hay âm tính với carbon ngay từ ngày đầu tiên.
Thực tế, Marek đã nói với tôi rằng ban đầu họ chỉ muốn làm một hệ thống thanh toán P2P sử dụng stablecoins được bảo trợ bởi những tài sản trong tự nhiên. Nhưng họ đã quyết định xây dựng một blockchain L1 khi họ nhận ra không có một blockchain nào hiện nay phù hợp với các yêu cầu mà họ đưa ra.
Nhưng đặt sứ mệnh lên đầu không có nghĩa là cô